Tegenvallende peilingstoetsen in het basisonderwijs vormen een nieuwe aanleiding om de kwaliteit van het onderwijs onder de loep te nemen (DS 2 juni). Steeds vaker gaat het om het hele spectrum van het onderwijsbeleid, zoals gebruikte leermiddelen, de betrok­kenheid van ouders, diversiteit in de klas, de doorgeschoten juridisering en planlast en de lerarenopleiding. Allemaal terecht, maar er kan geen sprake zijn van kwaliteitsvol onder­wijs zonder voldoende goede lera­ren.

Scholen zien de gaten in hun lerarenteams elk jaar groter worden. Eerst kregen ze de vervangingen niet meer ingevuld, sinds dit schooljaar vinden ze ook steeds moeilijker personeel voor openstaande betrekkingen. In twee jaar tijd is het aantal vacatures bij de VDAB verdrievoudigd. Als onder­wijsverstrekkers vragen we al langer doortastende regelgevende initiatieven om dat te verhelpen en om scholen de kans te geven een duurzaam personeelsbeleid uit te bouwen.

Vreemd genoeg blijkt die urgentie van het lerarentekort niet door te dringen op politiek niveau. Er zijn noodmaatregelen nodig om niet te verdrinken en structurele maatregelen om te herademen.

Twintig jaar anciënniteit

In december 2021 kondigde de Vlaamse Regering al enkele noodmaatregelen aan om het leraren­tekort aan te pakken. Die zullen geen wezenlijk verschil maken, al zijn de intenties goed. We vragen daarom om die noodmaatregelen onmiddellijk te verbreden.

1. De uitbreiding van de knelpuntvakken waarvoor zijinstromers een deel van hun anciënniteit kunnen meenemen, schiet tekort. Elk vak is een knelpuntvak geworden. De beperking tot tien jaar anciënniteit is nefast. Dat moet worden bijgesteld tot minstens twintig jaar. De meeste zijinstromers zijn veertigers en boeten financieel te veel in als ze voor het onderwijs kiezen.

2. Dat scholen een deel van de niet-ingevulde lesuren (wegens te weinig leraren) kunnen omzetten in punten (voor ondersteunend personeel dat de leraren bijstaat) is goed, maar volstaat niet. Alle niet-ingevulde lesuren moeten kunnen worden omgezet, en niet alleen in punten, maar ook in werkingsmiddelen. Dan pas kan een school echt een beleid voeren om de gevolgen van het lerarentekort te verzachten. Ook paramedici zoals logopedisten en audiologen moeten in het gewoon onderwijs ingezet worden.

3. Vanaf nu kunnen ook mensen met een masterdiploma aangesteld worden in het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs. Dat zou een goede maatregel zijn, mochten die ook als master vergoed worden. Als we hen aan boord willen houden, wordt dat het best onmiddellijk geregeld.

Dat laatste brengt ons bij de meer structurele maatregelen om het lerarentekort op te lossen.

Vlakke loopbaan

Aan de stijgende leerlingenaantallen, de pensioengolf en de krapte op de arbeidsmarkt kan het onderwijs niets doen. Voor de grote uitval bij startende leraren geldt dat excuus niet. De getuigenissen die afgelopen week in deze krant stonden, gaven een gezicht aan dit fenomeen: het gaat om gepassioneerde mensen die vanuit hun expertise jongeren willen vormen, maar uitgeput hun droom (tijdelijk) opgeven.

Directies en schoolbesturen zijn weleens de kop van Jut, maar zitten gewron­gen in een strikt regelgevend kader dat een school(bestuur) in de feiten weinig beleidsruimte laat voor een duurzaam personeelsbeleid. Daarom vragen we aan de overheid om dringend werk te maken van de volgende drie structurele maatregelen.

1. Op alle onderwijsniveaus moet het mogelijk worden om gemengde teams aan te stellen: gegradueerden, bachelors en masters met een passend pedagogisch diploma. Zo verbreden we niet alleen de potentiële instroom tot zo goed als alle 18-jarigen, maar zetten we tegelijk in - zoals in veel andere sectoren - op de samenwerking van leraren in lerarenteams met complementaire profielen.

2. Leraren moeten bij het schoolbestuur of de scholengroep aangesteld en benoemd worden in plaats van bij de individuele school zelf. Dat geeft de schoolleiding meer armslag om voor elke leraar een passende plaats te zoeken. Zo kunnen we de versnippering van opdrachten voor beginnende leraren voorkomen en een geïntegreerde aanvangsbegeleiding bieden. Voor vastbenoemde leraren maakt dat een grotere arbeids­mobiliteit mogelijk met dezelfde werkzekerheid. Een leraar die verandering wenst, of elders een interessante functie ziet vrijkomen, zit niet langer gevangen in zijn benoeming, en kan iets doen aan zijn vlakke loopbaan.

3. Het onaangepaste statuut van de leraar staat een duurzaam personeelsbeleid in de weg. Een leraar werkt nog altijd met een 'prestatienoemer' waarin staat dat hij een vast aantal uren lesgeeft. De rest - lessen voorbereiden, toetsen opstellen en verbeteren, met collega's overleggen, bijscholing volgen, contact met ouders onderhouden - komt daarbovenop. Gedreven leraren werken al snel meer dan 38 uur. Een hedendaags personeelsstatuut, met aandacht voor alle taken van leraren, continue professionalisering, teamwerking, gevat in een jaaropdracht, is daarom broodnodig.

Laat scholen gemotiveerd personeel aanwerven met een aantrekkelijk pakket aan uren en opdrachten op maat van hun leerlingen en de schoolorganisatie. En laat dat een pakket zijn dat gedurende de loopbaan en naargelang van de wensen van de leraar kan variëren.

Nooddecreet

Onze zes voorstellen zijn niet uit de lucht gegrepen. Ze zijn het resultaat van nauwe contacten met onze besturen en directies, waar de frustratie over de politieke stilstand hand over hand toeneemt. Op beleidsniveau ontbreekt alle animo om iets te doen aan het lerarentekort. De situatie is nochtans ernstig. Na de nooddecreten voor de coronacrisis en de Oe­kraïense vluchtelingen is het tijd voor een nooddecreet voor het leraren­tekort. Zo niet, zullen de gevolgen van de leervertraging door corona straks verbleken bij die van het leraren­tekort.